ГАСЦІНЫ ДВОР
GUEST HOUSE
Паўночна-усходні фасад Гасцінага двара.
Архітэктар Ф. Крамер. З "Атласа Минской губернии 1800 г."
Рэканструкцыя графікі "Басталія" 2016 г.
Комплекс будынкаў Гасцінага двара ў Мінску знаходзіўся ў цэнтры галоўнай рыначнай плошчы горада побач з ратушай. Упершыню аб неабходнасці будаўніцтва Гасцінага двара ў Мінску згадваецца ў пацвярджэнні прывілея на магдэбургскае права, датаваным 1569 годам. У гэтым дакуменце быў дадзены дазвол «...мещаном Менским в месте тамошнем Менском двор гостиный на местцу слушном для стоянья купцов збудовати».
Цяжка меркаваць, якім першапачаткова быў комплекс Гасцінага двара: драўляным альбо мураваным. Падчас археалагічных даследаванняў гэтага помніка былі выяўлены фрагменты мураваных канструкцый XVII стагоддзя. Расійскі дыпламат Пётр Талстой, які пабываў у Мінску ў 1697 годзе, у сваіх нататках адзначыў, што «...в рядах, где торгуют, лавки каменные, и товаров есть немало».
План галоўнай рыначнай плошчы Верхняга горада
(за №20 - план Гасцінага двара)З плана Менска 1797 года.
Фота 1915г. Выгляд плошчы перад Гасціным дваром
Cучасны комплекс Гасцінага двара на пачаў фарміравацца ў XVIII стагоддзі і, верагодна, уключыў у сябе частку больш ранніх пабудоў. Мяркуючы па планах горада канца XVIII ст, ён меў С-падобную канфігурацыю і ў яго ўваходзілі 3 вялікія мураваныя будынкі. Паводле даследаванняў помніка найбольш раннім з'яўляўся цэнтральны будынак - 2-х павярховая камяніца з высокім цокалем, якая мела паўвальмавы дах, накрыты дахоўкай. Пазней да яе з абодвух бакоў былі прыбудаваны яшчэ дзве Г-падобныя ў плане камяніцы.
У канцы XVIII стагоддзя мінскім губернскім архітэктарам Фёдарам Крамерам быў распрацаваны праект рэканструкцыі комплексу Гасцінага двара, паводле якога планавалася пабудаваць новы вялікі П-падобны ў плане 2-павярховы корпус у стылі класіцызму з боку бернардзінскіх кляштараў. Праект гэтага будынка быў змешчаны ў «Атласе Менскай губерні 1800 года».
Паўночна-усходні фасад Гасцінага двара.
Архітэктар Ф. Крамер. З "Атласа Минской губернии 1800 г."
Пляц пад новую будоўлю, які належаў гораду, быў падзелены на кавалкі, якія прадалі розным уладальнікам. Умовы будаўніцтва былі даволі жорсткія: усе працы павінны былі выконвацца згодна з распрацаваным і зацверджаным праектам.
Сітуацыйны план кутка Верхняга рынку
На 1798 год быў запланаваны пачатак будаўніцтва і да 1801 года яно павінна быць скончана. Калі хтосьці з новых уладальнікаў не выканае падпісаныя ў кантракце ўмовы «усе будаўнічыя матэрыялы альбо не скончаныя пабудовы павінны былі цалкам перайсці ва ўласнасць гарадской думы альбо магістрата». У выніку гэтых прац паводле праекта архітэктара Крамера ў цэнтры плошчы сфарміраваўся цэлы квартал гасцінага двара, які меў дзве праязныя брамы з паўднёвага і паўночнага бакоў.
Канчаткова комплекс гасцінага двара ў Мінску сфарміраваўся ў першай палове ХІХ стагоддзя, калі з трох бакоў да яго была прыбудавана гандлёвая галерэя, а таксама пабудаваны шэраг камяніц у двары. На ніжніх паверхах будынкаў, што выходзілі на плошчу, знаходзіліся розныя крамы, а на верхніх - жылыя пакоі.
Фота пачатка ХХ ст. Выгляд плошчы перад Гасціным дваром
Беларускі этнограф Павел Шпілеўскі так апісвае Мінскі Гасціны двор ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя: «Гостиный двор наполнен лучшими магазинами, лавками и погребами христианских и еврейских купцов. В подвальном этаже устроены галантерейные, москотильные и особенно фруктовые лавки; перед фруктовыми в прямой линии расставлены квадратные зеленые столы, на которых во всякое время года, особенно летом и осенью, найдете лимоны, апельсины, сливы и разных сортов яблоки и груши. Во втором этаже помещаются довольно богатые магазины чайные, шелковые, суконные и вообще с красным товаром; особенно замечательны: чайный русского купца Ракова, шелковые и суконные евреев Гурвича, Лурия и Шайкевича и галантерейный Дельпеша. В третьем эта же помещаются жилые комнаты». Дарэчы, паводле архіўных крыніц ў гэты час мінскі гарадскі галава Леапольд Дельпеш утрымліваў у Менску знакаміты магазін адзення парыжскай моды.
П.М.Шпілеўскі (1823-1861)беларускі этнограф, публіцыст,
літаратурна-мастацкі крытык
У сярэдзіне ХІХ стагоддзя ў сучасным доме №2 насупраць ратушы знаходзілася кнігарня братоў Бейліных. У гэтыя часы ў Мінску была толькі адна вялікая кнігарня. Увесь першы паверх камяніцы займалі кнігарня і кніжны склад. У 1855 годзе яе ўладальнікі выдалі кнігу Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча «Гапон».
Вокладка кніжкі «Гапон».
выдадзенай у кнігарні братоў Бейліных.Мінск 1855 год
Побач з кнігарняй у гэтым будынку, праз уваходную арку, месцілася кавярня - у Марцінкевічаву пару яе называлі «цукерня». Тут збіраліся паэты, мастакі, акцёры, музыкі. Як сведчаць дакументы, у «цукерні» заўсёды было весела і шумна, вяліся сяброўскія гаворкі, нязмушана гучаў смех... Менавіта тут збіраліся будучыя ўдзельнікі паўстання 1863 года. На другім паверсе знаходзілася заля, дзе ладзіліся розныя вечарыны і балі.
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч з дачкой Камілай
у групе менскай інтэллігенцыі.
Фота А.Прушынскага 1860 год.
Пасля 1920 года ў будынках Гасцінага двара размяшчаліся розныя адміністратыўныя ўстановы, у тым ліку Мінскі гарадскі выканкам Савета рабочых і сялянскіх дэпутатаў (1923-1933), у 1930-х гадах - Дом селяніна.
Новае выкарыстанне будынкаў прывяло да таго, што у1920-х гадах была разабрана гандлёвая галерэя, а ў 1930-я гады значна рэканструявана частка Гасцінага двара, пабудаваная паводле праекта Крамера ў канцы XVIII-пачатку XIX стагоддзя.
Фота ўсходняй часткі Гасцінага двара. Сярэдзіна ХХ ст.
У1940-1980-х гадах у будынках Гасцінага двара размяшчаліся розныя дзяржаўныя і грамадскія ўстановы.